Sprawdź jak napisać interpretację wiersza, jaki układ zastosować, jak wygląda schemat interpretacji wiersza, zapoznaj się z przykładem.

Analiza dzieła literackiego to działanie badawcze mające ustalić z jakich elementów składa się utwór i jak został skonstruowany (por. Podręczny słownik terminów literackich 1994: 15). Analiza stanowi podstawę do dokonania interpretacji wiersza, której celem jest wyjaśnienie jego sensu, omówienie elementów, środków wyrazu itp.

Nie jest rzeczą prostą zinterpretować wiersz. Dzieje się tak choćby dlatego, że nie każdy potrafi na podstawie często abstrakcyjnego opisu jakiejś sytuacji sformułować sensowną odpowiedź na pytanie „co poeta miał na myśli?”.

Jednak nie jest to niemożliwe. Przejdźmy teraz do podstaw, czyli zdefiniowania kilku pojęć:

• bohater liryczny – bohater występujący w wierszu;
  

• podmiot liryczny – ten, kto opisuje, opowiada w wierszu;
  

• sytuacja liryczna – sytuacja w jakiej znalazł się bohater wiersza;
  

• temat wiersza – główny element świata przedstawionego, np. tematem „Trenów” Jana Kochanowskiego jest uczucie bólu po stracie córki;
  

• liryka bezpośrednia – jeśli podmiot liryczny wypowiada się w I os. i jest bohaterem tego wiersza (wypowiedzi typu: ja byłem, ja widziałem, ja zrobiłem itp.);
  

• liryka pośrednia – gdy podmiot liryczny jest ukryty i opisuje coś czego był świadkiem, jednak nie ujawnia się poprzez konkretną wypowiedź „ja”;
  

• liryka wizyjna – jeśli sytuacją jest sen albo wizje przyszłości;
  

• środki stylistyczne – zastosowane w tekście środki językowe, które mają wywołać u czytelnika określony efekt (np. emocjonalny, estetyczny).

Wskazówki

• Należy bardzo uważnie i najlepiej kilka razy przeczytać wiersz, który został wybrany do analizy;
• Tytuł wiersza często zawiera wskazówki interpretacyjne dotyczące bohatera lirycznego, sytuacji itp.;
• Warto stosować cytaty, używać ich jako argumentów;
• Podczas czytania wiersza można zaznaczać środki stylistyczne. Na marginesie napisać jaka jest ich rola, dlaczego zostały użyte.

Układ*

• Temat – opis czego dotyczy wiersz, jaki jest jego ogólny sens, w jakich okolicznościach powstał;
  

• Tytuł – na co wskazuje, jaka jest jego rola;
  

• Podmiot liryczny – kto nim jest, dlaczego się wypowiada;
  

• Kompozycja – z jakich części składa się wiersz, omówienie treści;
  

• Środki wyrazu – jakie występują, jaką spełniają rolę;
  

• Sens wiersza – do jakich skłania przemyśleń.

Schemat interpretacji wiersza

W celu interpretacji wiersza można posłużyć się pewnym schematem. Poniższy, został zaczerpnięty z „Jak napisać interpretację (nie tylko) współczesnego wiersza?” autorstwa Jerzego Kowalewskiego (1994: 28-32).

1. Wstęp – odpowiada na pytania: kto jest autorem wiersza? Kiedy wiersz powstał? Z jakiego tomiku pochodzi? Dlaczego wybrałem właśnie ten wiersz?
   

2. Tytuł – co sugeruje tytuł? Jaki będzie temat wiersza na jego podstawie? Do jakich motywów (antycznych, biblijnych, literackich) się odwołuje? Napisz o nich.
   

3. Jeśli jest refren – o czym on mówi?
   

4. Jak wiersz jest zbudowany? Ile ma wersów, zwrotek?
   

5. Jaka jest sytuacja liryczna wiersza?
   

6. Kto jest podmiotem lirycznym?
   

7. Kim są bohaterowie?
   

8. Jaką atmosferę wiersza tworzą epitety? Można je pogrupować.
   

9. Jakie środki stylistyczne służyły do przekazania tezy wiersza? Analiza środków stylistycznych. Jaka jest ich funkcja w wierszu?
   

10. Budowa wersyfikacyjna wiersza. Co ona daje?
    

11. Czego nie ma w wierszu? Dlaczego? (np. środków stylistycznych)
    

12. Czy wiersz jest spójnie zbudowany? Czy wszystkie jego elementy łączą wiersza łączą się ze sobą harmonijnie? Jeśli nie to dlaczego?
    

13. Kontekst historyczno-literacki. Kiedy wiersz powstał? Co się wtedy działo, co mogło mieć związek z jego treścią? Jakie inne podobne wiersze napisał autor?
    

14. Moja ocena wiersza – czy podobał mi się i dlaczego?

Przykłady

1. Tren VII Jana Kochanowskiego
   
   Interpretacja wiersza – przykład

   Tren VII Jana Kochanowskiego należy do cyklu 19 utworów, które powstały po śmierci ukochanej córki poety, Urszulki. Jego tematem jest dramat osobisty, rozpacz i ból ojca po stracie dziecka. Emocje te nasilają się pod wpływem widoku ubranek dziewczynki.

   Tren to utwór liryczny o charakterze żałobnym, w którym wyraża się żal i smutek, a także przedstawia zalety zmarłej osoby. Wywodzi się on z tradycji antycznej, gdy przy łożu zmarłego śpiewano pieśni żałobne, w których wyliczano jego zasługi, wychwalano zalety, opłakiwano, szukano pocieszenia. Wykorzystywano w nich motywy mitologiczne. Jan Kochanowski nadał swoim trenom charakter osobisty.

   Podmiotem lirycznym Trenu VII jest człowiek, który utracił sens życia, znajdujący się w niezwykle trudnym okresie, wątpiący i pełen rozterek. Jest nim sam poeta, który przedstawił się w dedykacji do cyklu: (…) z wielkim a nieznośnym rodziców swym żalem zgasła – Jan Kochanowski niefortunny ojciec swojej namilszej dziewce ze łzami napisał.

   W utworze można wyróżnić trzy części. Pierwsza, obejmująca cztery pierwsze wersy, to apostrofa do ubranek córki. Ich widok, a także fakt, że już nie są i nie będą jej potrzebne, powodują rozpacz ojca. Mówi on do nich pieszczotliwie, używa zdrobnień, jakby mówił do dziecka. Kolejne sześć wersów to skarga na los, który odebrał mu córkę. Podmiot liryczny nie ma nawet odwagi wymówić słowa śmierć, woli mówić o śnie. Ostatnia część wiersza przedstawia kontrast pomiędzy marzeniami o przyszłości swojej córki, a tym co ją spotkało. Nigdy nie będzie ona dorosła, nie doświadczy życia kobiety, jaką mogłaby być. Została zamiast tego złożona do trumny, mając za posag giezłeczko, liczą tkaneczkę i bryłeczkę ziemi:

   Nie do takiej łożnice, moja dziewko droga,
   Miała cię mać uboga
   Doprowadzić! Nie takąć dać obiecywała
   Wyprawę, jakąć dała!
   (…) Niestetyż, i posag, i ona
   W jednej skrzynce zamkniona.

   W trenie posłużono się wieloma środkami wyrazu. Użyte wołacze, wyrażenia wykrzyknikowe mają na celu ukazanie gwałtowności uczuć, np. Mojej najmilszej cory!, Nie masz, nie masz nadzieje!

   Poeta stosuje pytania retoryczne, aby podkreślić skalę swojego bólu:
   Po co me smutne oczy za sobą ciągnięcie,
   Żalu mi przydajecie?

   Wykorzystano epitety odzwierciedlając smutek podmiotu lirycznego, np. żałosne ubiory, smutne oczy, dary płonne. Epitet uwydatnia rzeczownik, do którego się odnosi. Pozwala poecie nadać przedmiotom, których wymowa sama w sobie jest neutralna, odcień emocjonalny.

   Miłość i czułość względem utraconego dziecka mają ilustrować zdrobnienia: członeczki, letniczek, uploteczki, giezłeczko, tkaneczka.

   Ból ojca jest akcentowany przez to, że podmiot liryczny nie jest w stanie wymówić słów śmierć czy trumna. Zamiast nich pojawia się peryfraza: Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany i W jednej skrzynce zamkniona.

   Stosowana jest również przerzutnia i szyk przestawny, co pozwala wprowadzić pewną dynamikę i dokładniej zastanowić się odbiorcy nad opisywaną sytuacją:
   Ojciec ziemie bryłeczkę
   W główki włożył. (…)

   Jest to wiersz stychiczny. Występują rymy żeńskie, sąsiadujące, dokładne. Wersy trzynastozgłoskowe przeplatają się z siedmiozgłoskowymi.

   Omawiany wiersz Jana Kochanowskiego pobudza do refleksji nad śmiercią i nad tym jaki człowiek jest wobec niej bezbronny. Odejście kogoś bliskiego jest bolesną stratą. Ukazane zostało to z perspektywy ojca dziecka, któremu wszystko przypomina córkę. Plany jakie miał z nią związane, zostały zniszczone. Dziecko, które chciał wychowywać, patrzeć jak dorasta, odeszło bezpowrotnie, odbierając mu radość i nadzieję. Wszystko zostało sprowadzone do jednej, drewnianej skrzynki i poczucia, że nie ma już nic co można byłoby zrobić, żeby to odwrócić.
   

2. Analiza porównawcza wierszy: Sens tej podróży Luljety Lleshanaku i Fotograf Sugiyama Heiichi

*Podany układ jest tylko jednym z możliwych.

Komentarze